İBNU’L-MUKAFFA’ VE RİSALETU’S-SAHABE ADLI ESERİ

Abbasiler Döneminde yaşamış İran asıllı bir yazar olan İbnu'l-Mukaffa', Arap ve Fars edebiyatında otorite bir isimdi. Tarih, ekonomi, felsefe ve toplum gibi birbirinden farklı disiplinlerde eserler veren İbnu'l-Mukaffa'nın kanaatimce günümüzde en çok okunması gereken eseri Risaletu's-sahabe adlı mektup nitelikli eseridir.

Siyasi düşünce alanında kaleme alınmış öncü eserlerden biri kabul edilen bu eser, dönemin Abbasi Halifesi el-Mansur'a

Halife Mansûr'a hitaben, kaleme alınan siyasi ve idari konularda tavsiyelerden oluşan siyasi içerikli edebi bir vesika değerindedir. Halifenin vezir, vali ve emirlerin seçiminde dikkat etmesi gereken hususları, halkın saraydan beklentilerini açık ve cesur bir dille ifade etmiştir.  Günümüzde pek çok ülkede benzerlerini gördüğümüz toplumsal dejenerasyonu gündemine taşımış ve reformist bir yaklaşımla bu sorunların nasıl aşılacağına değinmiştir. Burada Sahabe kelimesiyle Hz. Peygamberin dava arkadaşları kastedilmeyip günümüzde olduğu gibi yöneticilerin çevresinde çöreklenmiş çıkar grupları kastedilmiştir.

Eserde dile getirilen hususlardan öne çıkanları şunlardır:

Askerlerin ne yapıp ne yapmayacağı, nasıl davranacağı yasayla belirlenmelidir. Ortada bir keyfilik olmamalıdır. Yöneticilerin bu yasaların amir hükmü doğrultusunda hareket etmeleri gerekir. Mali konularda da aynı durum söz konusudur. Yöneticilerin keyfi bir harcama yetkisi olmamalıdır. Herhangi bir kurum veya şahıs için denetlenemeyen bir durum olmamalıdır.

Merkezi Abbasi yönetimine bağlı kimi eyaletlerde bu konulardaki bağımsız davranışlar ülke genelinde adaletsiz bir durumun oluşmasına sebep olmuştur. Dolayısıyla ülke bütününde uygulamada yeknesaklık olmalıdır.

Bu tür bir yozlaşma ve bozulmanın önüne geçebilmek için, okuma ve yazmanın yaygınlaşmasını sağlamak, dini bilgilerinin yeterli düzeye çıkarılması, özellikle devlet görevlilerinin güvenilir, iffetli ve alçak gönüllü kişiler olabilmesi sağlanmalı, kılık kıyafetleri düzenli, temizliğe dikkat eden kişiler olmalı.

Tarımla uğraşan sınıfların durumları iyileştirilmeli ve saltanatın askerî gücü bunlara dayandırılmalı, Emevîler'den yana olanların gönülleri alınmalı, din adamlarının devlete bağlanarak ulemâ resmî hiyerarşi içinde tutulmalı ve hukukî meselelerdeki kararlarda nihaî olarak halife yetkili kılınmalıdır.

Öldürülmesinin sebepleri arasında görülen bu eser/mektupta İbnü'l-Mukaffa‘, toplumu, başı hükümdar olan bir piramit biçiminde tasavvur etmesiyle Eflâtun'un cumhuriyet teorisini hatırlatmakta, ancak önerdiği konuların birçoğunda Fars tarihinden, Sâsânî yönetim düzeninden esinlendiği görülmektedir.

Bütün bu konuların günümüzden yıllar öncesinde kaleme alınmış olması takdire şayandır. İbnu'l-Mukaffa'nın yaşadığı dönemde Avrupa'da öne çıkan kültür yine İslamî bir tabana sahip olan Endülüs kültürüdür. Bu yönüyle edindiği misyon adeta sosyolojinin fikir babası olarak adlandırılan İbn Haldun'unki gibidir.