Tefekkür

Herhangi bir mesele hakkında düşünme, zihni yorma, derin düşünme ve işin şuuruna varma.
Tefekkür; fikir kökünden gelir. Şuurlu hareket, bilinçli davranış, akıllı tavır sergilemek. Meseleler hakkında; iyi tahlil ederek, enine boyuna inceleme yaparak sonuca varmak.
Fikir; Şemseddin Sami’nin; “Kamus-i Türki” isimli eserinde; akıl, zihin, zeka, re’y, bir adamın kendi fikrince kararlaştırıp tensip ettiği yol, niyet... Olarak belirtilir.0F1
Tefekkür konusunda Kur’an-ı Kerimde birçok âyet mevcuttur. Bunları sıralayacak olursak;
“Sana, şarap ve kumar hakkında soru sorarlar. De ki: “ Her ikisinde de büyük bir günah ve insanlar için bir takım faydalar vardır. Ancak her ikisinin de günahı faydasından daha büyüktür. Yine sana iyilik yolunda ne harcayacaklarını sorarlar. İhtiyaç fazlasını de. Allah size âyetlerini böyle açıklar ki düşünesiniz.”1F2
“Sizden biriniz arzu eder mi ki, hurma ve üzüm ağaçlarıyla dolu, arasından sular akan ve kendisi için orada her çeşit meyveden bulunan bir bahçesi olsun da, bakıma muhtaç çoluk çocuğu varken kendisine ihtiyarlık gelip çatsın, bahçeye de, içinde ateş bulunan bir kasırga isabet ederek yakıp kül etsin! Elbette bunu kimse arzu etmez. İşte düşünüp anlayasınız diye Allah size âyetlerini açıklar.”2F3
“Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları üzerinde yatarken (Her vakit) Allah’ı anarlar. Göklerin ve yerin yaratılışı hakkında derin derin düşünürler ( ve şöyle derler) Rabbimiz! Sen bunu boşuna yaratmadın. Seni tespih ederiz. bizi cehennem azabından koru.”3F4
“De ki: “Ben size, Allah’ın hazineleri benim yanımdadır demiyorum. Ben gaybı da bilmem. Size, ben bir meleğim de demiyorum, ben, sadece bana vahyolunana uyarım.” De ki: “Kör ile gören hiçbir olur mu? Hiç düşünmez misiniz?”4F5
"O'dur ki arzı uzattı, orada sabit dağlar ve ırmaklar var etti. Orada bütün meyvelerden iki çift yarattı. Geceyi gündüzün üzerine örtüyor. Şüphesiz bunda tefekkür eden (düşünen) bir toplum için ayetler vardır"5F6
"O'dur ki, sizin için gökten bir su indirdi. İçecekleriniz ondandır ve hayvanları otlattığınız ağaçlar, bitkiler ondan sulanıp filizlenmektedir. Onunla size ekin, zeytin, hurma, üzümler ve her çeşit meyvelerden bitirmektedir. Şüphesiz bunda, tefekkür eden (düşünen) bir toplum için (yaratıcının varlığına, kudretine ve hikmetine) işaret vardır"6F7 "Biz bu Kur'an'ı bir dağa indirseydik, Allah'ın korkusundan onu, baş eğmiş, parça parça olmuş görürdün. Bu misalleri, tefekkür etsinler diye insanlara veriyoruz"7F8
Kur’an-ı kerim, tefekkür konusunda böylesine hassasiyetle dururken Mevlana’nın- ki ben Kur’anın bendesiyim- diyecek kadar Kur’ana saygısını belirten bir insanın tefekküre bigane kalması herhalde düşünülemez.
Mevlana’nın Tefekkür Anlayışı
Mevlana Tefekkürünün temelinde aşk vardır. Mevlana’ya göre Allah’a ulaşmak için gerekli olan en önemli şey aşktır. Bir bitki ve hayvan da sevebilir; ancak, hem bedeniyle, hem bilinciyle, hem düşüncesiyle, hem de mantığıyla sevebilen tek varlık insandır. Mevlana bir kadına duyulan aşkı yüceltir; çünkü bir başkasını seven insan kendisini, tüm insanlığı, evreni ve Allah’ı sevebilir. Mevlana, tüm insanlığa derin bir sevgi beslemiştir. “İnsan bir hamur teknesi boyundadır ama herşeyden, her varlıktan yücedir." diyen Mevlana, insan sevgisini bir aşka, tutkuya dönüştürmüştür. Mevlana, insanı yüceltmiş ve buna temel olarak insanın yaratıcı  hürriyetini ve yapıp-edici iradesini göstermiştir. Mevlana insana verdiği önemi Divan-ı Kebir’ deki şu gazeliyle anlatmıştır
 “ Nice dilekleriniz var, bağış istemedesiniz; bir kendi gelin
gelin artık, bağışın ta kendisi sizsiniz. Gece gündüz kavuşup buluşma aşkındasınız; fakat kavuşmanın da ışığı sizsiniz, buluşmanın da; bundan haberiniz yok, bunu anlamıyorsunuz.”
        Mevlana’ nın sevgisi evrenseldir, ırk, din, dil ayrımı yapmadan tüm insanları kapsar. O tasavvuf inancını sadece bir nazariye olarak benimsememiş, günlük hayatına da mal etmiştir.  Mevlana, çocuklara, hastalara, kadınlara, yoksullara saygı gösterir, vefa duyar. Mesela kadına büyük önem vermekte,“Sizler kadının kapanmasını istedikçe, herkeste onu görme isteğini kamçılamış olursunuz. Bir erkek gibi, bir kadının da yüreği iyiyse, sen hangi yasağı uygulasan da o iyilik yoluna gidecektir. Yüreğin kötüyse, ne yaparsan yap, onu hiçbir şekilde etkileyemezsin" diyerek erkekle eşit olduğunu savunmaktaydı.. Mevlana, sevgisini diğer din ve ırklardan olanlara da göstermiştir. Nitekim öğrencileri arasında Müslümanlar, Yahudiler, Hıristiyanlar, Rumlar, İranlılar, Araplar, Ermeniler, Türkler bulunmaktaydı. Mevlana, tüm dinleri bir görmekte, dinler arası ayrılığın Allah ile bağdaşmayacağını düşünüyordu. Sonuçta asıl mesele insandı ve dinler, felsefeler ve ahlak sistemleri insanı daha mutlu, daha değerli yapma yolundaki vasıtalardır.  O'na göre tüm insanlar, Allah'ın bir görüntüsüydü. İnsanlar arasında ayrım yapmak, Allah'a saygısızlıktan başka birşey değildi.  Mevlana, bu düşüncelerini Mesnevi adlı eserinde toplamıştır:
 
“ Beri gel, daha beri, daha beri
  Bu yol vuruculuk nereye dek böyle?
  Bu hır-gür, bu kavga nereye dek?
  Sen bensin işte, ben senim işte
  Ne diye bu direnme böyle?
  Ne diye aydınlıktan kaçar aydınlık, ne diye?
  Topumuz bir tek olgun kişiyiz, bir tek
  Ne diye böyle şaşı olmuşuz, ne diye?
  Zengin yoksulu hor görür, ne diye?
  Sağ soluna yan bakar, ne diye?
  İkisi de senin elin, ikisi de
  Peki kutlu ne, kutsuz ne?
  .....
  Dünyada nice diller var, nice diller
  Ama hepsinde de anlam bir
  Sen kapları, testileri hele bir kır
  Sular nasıl bir yol tutar gider
  Hele birliğe ulaş, kavgayı, hır-gürü bırak
  Can nasıl koşar, bunu canlara iletir.”
 
Mevlana, bu dizelerle tüm insanlığı barışa ve birliğe davet etmektedir.
 Mesnevisinde zengin- fakir gibi ayrımların anlamsızlığına dikkat çekmiş, kavgaların bitmesiyle insanların birleşeceğini vurgulamıştır.  O’na  göre bütün illetlerin devası sevgidir ve insanların en hayırlısı insana ve insanlığa faydası olandır. Mevlana’ nın bu yüce sevgisi insanlara hoşgörüyle yaklaşmasını sağlamıştır. Bu hoşgörüsünü şöyle ifade etmiştir:

“ Gel ne olursan ol, gel
İster tanrı tanımaz, ister ateşe tapar,
İster bin kez tövbeni bozmuş ol
Bizim dergahımız umutsuzluk dergahı değil,
Gel ne olursan ol, gel ”