RAMAZAN SOHBETLERİ (10)

KUR'AN KISSALARI BİZE NE ANLATIR?

Sözlükte "bir kimsenin izini sürmek, ardınca gitmek; bir kimseye bir haber veya sözü bildirmek” gibi mânalara gelen kıssa kelimesi bir kimse yahut bir şeye ait hadiselerin adım adım, nokta nokta takip edilerek anlatılması / hikâye edilmesi ve bu niteliği taşıyan hikâyeyi ifade eder.

Kıssa hikâyeden farklıdır. Çünkü asıl anlamı "nakil” olan hikâye gerçekçi-hayalî, önemli-önemsiz başkalarına aktarılıp anlatılabilecek her tür olayı kapsar. Kur'an'da yer alan kıssalar için hikâye kelimesinin kullanılmaması da bu ayırıma dayanır. Kur'an kıssaları ibret alınacak olan, tarihî doğruluk ve gerçeklik niteliği taşıyan olaylardır.

Kur'an kıssalarında gözetilen amaçlar Kur'an'ın indiriliş amaçlarıyla örtüşür. Bütün peygamberlerin İslâm dinini tebliğ ettiğini, bu sebeple hepsinin de Allah'ın birliği ve âhiret inancı ile iyiliği emir, kötülükten nehiy gibi temel hedeflerde birleştiğini göstermek de kıssaların ana gayelerindendir.

Kur'an kıssalarında gözetilen amaçlar arasında Hz. Peygamber'in ve müminlerin felâket ve sıkıntılara karşı dayanma gücünü arttırmak (Hûd 11/102), onları teselli etmek, dua, sabır ve tevekküle teşvik, Allah'ın peygamberlerine ve seçkin kullarına ihsan ettiği nimetleri hatırlatmak (Âdem-İblîs kıssasında olduğu gibi), Âdemoğulları'nı şeytandan sakındırmak gibi hususlar görülür. Ayrıca kıssalarda din olgusunun Hz. Âdem'den beri süregelen değişmez tarihî gerçekliği de özet olarak ortaya konmuştur. Kur'an kıssalarında parlak bir edebî üslûp ve estetik ifade ile anlatılmış tarihî gerçeklerin içerisine bu nevi dinî mesajlar mükemmel bir uyumla yerleştirilmiştir.

Kıssalar doğru ve ibret verici olayları tasvir etmesi açısından önem taşımaktadır. Amacı Allah'ın birliğini ispat ve insanlığın mutluluğunu temin etmektir. Kıssalarda iyi ve kötü toplumların durumu tasvir edilerek iyiler örnek gösterilmektedir.

Kur'an-ı Kerim farklı konuları içerir. Bunlar arasında yer alan kıssalar, insanlığın geçmişi, içinde yaşadığı ortamı ve geleceği hakkında karar vermesine yardımcı olur. Kur'ân'ın önemli yerini ihtiva eden kıssalar, Kur'an'ın kendisini açıklamak ve yorumlamak, ya da, hayata geçirecek biçimde somutlaştırmak için vasıta olarak kullanıldığı gözlenir. Hz. Adem'den günümüze, doğruları ve yanlışları algılama imkanı verir. Kıssalar, İslam'a inanan insanları müjdeleme, inanmayanları uyarma, terbiye etme, haber verme, güzel ahlakı tanıma, akide ve ibadetlerin esasını bilme açısından önemlidir.

Kıssalarda söylenen ve kıssalarla söylenilenler, bir amaçtan ziyade, hedefe götürmede bir vasıta kabul edilir. Kur'ân, insanları hidayete ulaştırmak için gönderilmiştir. Bu yapılırken, hikmet ve güzel öğüt kıssalarda kendini gösterir. Bu bakımdan, kıssalara hikmet ve öğüt denebilir. Kıssalarda yaşanmış olaylar etkili bir üslupla anlatılmış, insanlığın başına benzer olayların her zaman gelebileceği hatırlatılmıştır. Onlarda sözü edilen şahıs, olay, hadise, yer ve zaman unsurlarıyla sunulan hedefler, dolaylı bir anlatım ile geliştirilmek istenen bilinçler esas kabul edilmektedir.

İnsan, kıssalarda tasvir edilen olaylarla kendini ve içinde yaşadığı toplumu sorgulama imkanı bulabilir. Kıssalardaki olumlu ve olumsuz anlatımları, dünyadaki yaşamı ve geleceği hakkında vereceği kararlarda bir mihenk noktası kabul eder. Dolayısıyla, Kur'an kıssalarında verilmek istenilen mesajı algılamak, insanlığın sıkıntılardan kurtulması ve Yaratıcısını tanıması açısından önem taşır.

Kur'ân kıssalarında, olaylar bir hikaye veya bir romanda olduğu gibi düzenli bir şekilde, bir yerden başlayıp bitirilmez. Olayın sadece bir sahnesi tasvir edilir. Bu sahnelerde tevhid ve Peygamberlerin risaletini ispat ağırlık kazanır. Örneğin, Hz. Musa ile Firavn arasında geçtiği zikredilen kıssada, Firavn'ın inanç sistemi, sihirbazların yanılgıları hatırlatıldıktan sonra Hz. Musa'ya verilen mucizelerle, yanlış ve doğru açıklanarak tevhid ve risaletin ispatı hedeflenmiş olur. Kur'an kıssalanna hikaye diyemeyiz. Çünkü kıssalar yaşanmış hakikatleri anlatırlar. Hayali olmadıkianna tarih şahittir.

Kıssalarda olayların ayrıntılarına girilmeyip, alınacak derslere dikkat çekilir. Her dönem için önemli ipuçları çıkarılmaya çalışılır. Kıssanın geçtiği dönemde olanlardan o dönemde yaşayan insanlar sorumlu olmakla birlikte, benzer hataların işlenmesi durumunda aynı sonuçların doğacağının akıldan uzak tutulmaması gerektiği anlaşılır. Bu açıdan kıssalar her asırda ayrı bir önem taşımaktadır. Kıssalar doğru yola gitmeyi hedefleyen birer modeldir.

Önce bir olay canlandırılır. Daha sonra insanların bu sahne etrafında düşünmesi sağlanır. Bunun neticesinde Yüce Yaratıcının istediği ve olması gereken gösterilmiş olur.

Olması gereken güzel ahlakı ve yaşantıyı gösterir. Bunun en güzel örneğini, Hz. Peygamberin sünneti oluşturur. Onun güzel ahlakı, olaylar karşısındaki tutumu ve ilişkilerdeki tutarlılık ümmeti için bir modeldir. Akıl sahiplerine ibret kaynağı olması, gerçeği yansıtması, ilahi kitaplarla uyum halinde olması, açıklayıcı hasletleri taşıması ve insanlığın mutluluğunu hedeflemiş olması açısından kıssalar hayatımızda önemli yere sahiptir.

Kur'ân'da yer alan kıssalar incelenip düşünüldüğünde, güzel nasihat ve yol göstericiliğinin yanında, ilim, güzel ahlak, hidayet için akli ve ilmi deliller, insanın basiretini açacak özellikler taşıdığı görülür.

İlâhi dinler gönderiliş itibariyle aynı şeyleri ihtiva etmektedir. Allah'ın kullarına gönderdiği dinin aslında değişiklik yapılması mümkün değildir. Peygamberlerin getirdiği dinlerin hepsinin içeriği aynıdır.

Bütün peygamberlere aynı emirler verilmiştir. Peygamberlere bu emirleri gönderen Yüce Yaratıcıdır. Belirli aralıklarla bunların gönderilmesi ve Kur'ân'da bunların kıssalarına yer verilmiş olması, kıssaların hedefinin insanlığın kurtulmasına yönelik olması sebebiyledir.

Her kıssada mesaj vardır. Kur'an'da mesajsız kıssa yoktur. Kıssalar tarih bilgimizin artması için indirilmemiştir. Kur'an'da anlatılan peygamber kıssalarının tamamı mutlu sonla bitmiştir çünkü peygamber kıssalarının verdiği mesaj şudur; iyilik ve iyilik sahipleri asla unutulmaz ve hep rahmetle anılır. İbretlik hikayeleri anlatılan şahıs ve toplulukları anlatan kıssaların ortak özelliği ise hepsinin kötü sonla bitmesidir, bu kıssaların mesajı ise şudur; kötülük ve kötülük sahipleri bir gün mutlaka unutulur veya lanet ile anılırlar. Kuran gibi bir edebtyat mucizesinin en parlak kısmı kıssalardır. Kur'an kıssalan, tarihin derinliklerinden seçilerek ders almamız için Allah tarafından açıklanan hikmetli vak'alardır.

Bizi uyandırması, intibaha getirmesi açısından kıssalara göz atmakta fayda görüyorum. Dün olduğu gibi bu gün de bu kıssalar tecelli ediyor. Hatta kıyamete kadar tecelli edecektir.

Kıssalar halkın anlayışına uygun olduğu için, halk onlarda anlatılmak istenen manayı ve verilen dersi kolayca anlar. Böylece istenen yönde bir kamuoyu teşekkül etmiş olur.