SANAT ve SANATTA İLAHÎ GÜZELLİK

Kalemtıraş

Her biri bir sanat eseri olarak yapılmış, uzunca saplı, nispeten küçük ve kısa ağızlı, kamış kalemleri açmakta kullanılan bıçağa verilen isimdir. 

Kalemtıraş, tig denilen kesici kısım ile, fildişi, kemik, abanoz, sedef, mercan, akik, ödağacı ve ünnab denilen maddelerden yapılmış sap kısmından oluşan bir kesici alettir. Sap ile tig kısmını birbirine bağlayan çelik, gümüş veya altından yapılan bölüme de parazvana denilir. Boyları genelde 10-20 cm arası olurdu.  

Kalemtıraş ustaları, kendi yaptıkları eser üzerine tiğın parazvana yakın kısmına pirinç, altın veya gümüşten kendi adı bulunan damgalarını vururlardı. 

Kalemtıraşların birçok çeşitleri de vardır. Bunlardan ucu dönük olarak yapılanlara katibi kalemtıraş, söğüt yaprağı formunda olanlara katı, tashih için, ufak boyda ve yine küçük söğüt yaprağı formunda olanlara tashih kalemtıraşı denirdi. 

Kalemtıraş ustalarının en ünlüleri XII-XVIII. Yüzyılda yaşamış olan Baba, Galatalı Recai ile Eyüplü Recai idi. Sıtki, Ruhi, Zeki, Eşref ve Muhyi XIX. yüzyıl başlarında yaşamış bu sanatın en ünlü üstatlarıdır.  

Kağıt

Kağıdın icadından önce; Mezopotamya, Anadolu ve Mısır da kullanılan en eski yazılar taş, kil tabletler ve bez üzerine; Roma kanunları bal mumu ile cilalanmış meşe tahtası üzerine yapılırdı. Uzak doğuda da bambu kamışları levhalar haline getirilerek yazı malzemesi olarak kullanılırdı. Mısır da Nil kenarlarında yetişen ve Papirus adı verilen bir cins kamış olan bitkinin sapları 5-6 cm. eninde, 20-30- cm. boyunda ince tabakalar halinde kesilerek çeşitli işlemlerden geçirildikten sonra yazı malzemesi olarak kullanılırdı. 

Papirus üzerine yazı yazılması III. yüzyıla kadar Akdeniz havzasında yazı malzemesi olarak kullanılmış ve daha sonra yerini parşömene bırakmıştır. 

Parşömen; keçi, oğlak, dana ve diğer hayvan derilerinin çeşitli işlemlerle terbiye edilmesiyle elde edilen bir yazı yazma malzemesidir.  

Kültür ve medeniyetlerin ilerlemesinde büyük rol oynayan hamur haline getirilmiş pamuk, keten, ipek, pirinç samanı gibi çeşitli bitkilerden elde edilen kağıt, ilk defa Çin de kullanılmaya başlanmıştır.  

Çin den önceleri ithal olarak Türkistan'ın önemli merkezlerinden olan Semerkant' a gelmiş ve daha sonraki yıllarda Semarkant kağıt üretiminde merkez halini almıştır. IX. Yüzyıldan sonra papirüs ve parşömenin yerini tamamen kağıt almıştır. 

Semerkant tan sonra Bağdat, Şam ve Mısır da kağıt imalatı gelişerek buradan Avrupa ya yayılmıştır. XII. Yüzyılda İspanya, XIII. yüzyılda İtalya kağıt sanayilerini kurmuşlardır. Ağaç liflerinden yapılan kağıtlara Haşebi , ipekten yapılan kağıtlara da Hariri denilirdi. 

XV. yüzyıldan itibaren Avrupa kağıtları yurdumuzda da kullanılmaya başlanmıştır. Bunların çoğu İtalya, Venedik ve Orta Avrupa kaynaklarıdır.