YILDIZ PORSELEN FABRİKASI (ÇİNİ FABRİKA-İ HÜMAYUNU)

Fabrikanın girişi

Yıldız Sarayı'nın dış bahçesinin kuzeydoğu kanadında, tepenin en üst kesimindeki platoda ve iki aşamada inşa edilen Çini Fabrika-i Hümayunu, öncelikle saray gereksinimlerini karşılamak ve Avrupa'nın Sèvres porselenleri kalitesinde üretim yapmak amacıyla kurulmuştur. Üretime başladığı 1895 yılında çıkan bir yangında büyük ölçüde hasar gören fabrikanın onarım, yenilenme ve genişletme çalışmaları Raimondo D'Aronco tarafından gerçekleştirilmiştir. Aynı dönemde Avrupa'da inşa edilen sanayi yapılarının romanesk üslubunda tasarlanan yapının büyük ölçüde korunduğu ve iki bölümden oluştuğu görülmektedir. İlk yapıma ait olduğu düşünülen doğu kanadı dikdörtgen planlı, kagir, tek katlı bir yapıdır. Kuzey kanadının batıya doğru incelerek uzayan yamuk planı üzerinde, avluya bakan ön cephe boyunca yönetim odaları ve ressam atölyelerinin bulunduğu hacimler, arka cepheye ise fırınlar yerleştirilmiştir. 2. Abdülhamit'in tahttan indirilmesinden sonra kapatılan Çini Fabrika-i Hümayunu, 1912 yılında Maarif Nezareti aracılığıyla yeniden faaliyete geçmiş ve o yıllarda Ordu Donanma Pazarı aracılığıyla üretimini pazarlama olanağı bulmuştur.

Yıldız Sarayı Porselen Fabrikası, İstanbul Yıldız Parkı bahçesinde yerleşik müze-fabrika. 1892-1894 yıllarında Osmanlı Sarayı çini gereksinimlerini karşılamak ve gerileyen çini sanatını geliştirmek amacıyla kurulmuştur. Türkiye'nin bu alanda üretime devam eden en eski tesisi olan fabrika, günümüzde TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı'na bağlıdır.

Tarihçe

19. yüzyılda geleneksel Türk sanatlarının en önemlilerinden biri olan çini sanatının gerilemiş olması Osmanlı Devleti'ni bu alanda büyük ölçüde dışa bağlı duruma getirmiştir. Tesis, Sultan II. Abdülhamid'in talimatı ile 1892-1894 yıllarında saray ve çevresinin çini ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla Yıldız Çini Fabrika-i Hümâyûnu adıyla kurulmuştur.

Fabrika, Fransız Serves ve Limoges şirketinden ithal edilen teknoloji çalışmaya başlamış, bu amaçla Fransa'dan uzman personel ve çini kalıpları getirilmiştir. 1894 İstanbul depreminde ciddi zarar gören fabrika bir süre üretime ara vermiş ve İtalyan Mimar Raimondo D'Aronco tarafından onarılmıştır.

Fabrikada vazolar, duvar tabakları, yazı ve sofra takımları, kartvizit tabakları, kapaklı kaseler, sahanlar, aşure tepsileri, şekerlikler, çay ve fincan takımları gibi günlük kullanım eşyaları da üretilmiştir.

II. Abdülhamit

II. Abdülhamid'in tahttan indirilmesi sonrasında üretimi durdurulan fabrika, 1911 yılında eski yöneticilerinin çabaları ile yeniden faaliyete geçirilmiştir. Kurtuluş savaşı döneminde sıkıntısı çekilen telgraf tellerini birbirine bağlamakta kullanılan kaolin fincanların üretimini de yapan fabrika 1957 yılında Sümerbank'a devredilmiştir.

Batı ve Anadolu sanatı sentezine önemli katkıları olan fabrika, Cumhuriyet Dönemi'nde de üretime devam etmiş ve geleneksel Türk çini sanatının dünyaca tanıtılmasında önemli rol oynamıştır.

Günümüzde TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı'na bağlı olan Yıldız Porselen Fabrikası, günümüz beğeni ve gereksinimlerine yönelik ürünler yanında başlangıç döneminde yaptığı ürünlerin de benzerlerini üretmektedir.

Üretimde estetik ve sanat öncelikli konulardır. Geçmişin günümüze taşınması adına kaliteden ödün vermeden yapılan üretim büyük oranda ticari kaygılardan uzaktır.

KAYNAKLAR

tr.wikipedia.org/wiki/Yıldız_Porselen_Fabrikası – (07.03.2010)

www.istanbulyeditepe.net/Istanbul_Rehberi/istanbul.asp?... - (07.03.2010)

www.fotokritik.com/664219 - (07.03.2010)