SANAT ve SANATTA İLAHÎ GÜZELLİK

Hat Sanatında kullanılan alet ve malzemeler şunlardır: 

Kalem

Kalem; hat sanatında kullanılan araç ve malzemelerin başında gelir. Sözlüklerde kalem; kamışa veya yontulmuş kamışa denir. Kesilmiş alanına Mizber ,kesilmemiş alanına Kasab, Yeraa denir. Farsça da Hame, Kilk adı verilir. Eaer kat ve kattvaki olmassa yani ağzı kesilerek düzeltilmesine Arapça da Enbub, Farsça da Garua denilir  

Eski Yunanlılar Kalamos denilen kamışla yazı yazarlardı. Yunanlılardan Romalılara Kalamus, Hintlilere de Kalama olarak geçmiştir. Kullanılan bu kamışların ağız kısımları yarıklı ve yarıksız olarak iki şekildedir. Kamış kalemler daha sonraki yıllarda Araplara da Kalem olarak geçmiştir.  

Sıcak ülkelerin nehir ve göl kenarlarındaki sazlıklardan alman kamış, doğal haliyle kalem olma vasfından uzaktır. Sarımsı beyaz renkli olan bu kamışlar kurumaları için gübre içine konulurdu. Gübrenin içinde yavaş yavaş öz suyunu kaybedip, sertleşirlerdi. Sertleşen bu kamışlar cinslerine göre kırmızımsı kahverengi veya açık yakut koyu kahverengine hatta siyaha dönerlerdi.  

Hat Sanatında genellikle kamış kalem, cava kalemi, menevişli kalem ve tahta kalem kullanılırdı. Ancak kullanılan kalem çeşitleri bunlarla sınırlı değildir. Kargı kalem, çifte kalem, kurşun ve renkli kalemler, tara- ma kalemi, cetvel kalemi ve fırça gibi çeşitleri de mevcuttur.  

Kamış kalemin sert ve sağlam olanı seçilmelidir. Ok gibi yuvarlak ve düzgün olmalıdır. Girintili-çıkıntılı ve eğri olmayıp ne uzun, ne de kısa olmalıdır.  

Kamış kalemlerin en iyileri Irak, İran, Cava ve Hindistan da yetişen kamışlardan yapılanlarıdır. En serti Cava ve en tercih edilenler ise İran ve Irak kamış kalemlerdir.  

Kalem açılıp da kullanılmaya başladıktan sonra, kağıda temas eden ağız kısmı zamanla bozularak yeniden açılması gerekir. Ancak Mushaf gibi yazılması uzun süren kitaplarda bunun olumsuz yanları ortaya çıkmaktadır. çünkü ağzı bozulan kalemi yeniden açarken, ağzının genişliği kıl kadar bile farklı olsa, hele nesih gibi ince yazılarda büyük bir estetik kusur oluşturur. Bu gibi yazılarda Cava adasında yetişen bir cins tropikal ağacın yaprak diplerinden çıkan sert, ince ve siyah renkli bir uzantı kullanılır. Çok sert olması ve uzun süre yazmakla ağzı bozulmayan bu kalem, özellikle Mushaf ve kitap yazılarında hattatlar tarafından tercih edilmiştir. Cava kalemi adı ile anılan bu kalemler XIX. yüzyıl başından itibaren İstanbul hattatları tarafından da kullanılmaya başlanmıştır.  

Kalem yontma (naht) ve kesme (kat) melekeye muhtaç bir iştir. Kalem ağzı çok kısa ve uzun açılmamalıdır. Kısa açılırsa eli kirletir. Uzun açılırsa da kalemin kullanışı zorlaşır. 

Kamış kalem açmak için sol elin içine yatırılarak, orta boşluğu ve uç kısmı badem şeklinde yukarıdan aşağıya meyilli olarak yontulur. Dil gibi uzadığı için kalem dili denilen bu yassı kısmın iki kenarı, kalem ağzının ne kadar genişlikte olması isteniyorsa, ona göre alınır. Kalemin ağız kısmı birkaç santimetre çatlatılarak şak yapılır. Şak kalemin boyuna paralel olarak yapılır ve eğri olmamasına dikkat edilir. Arada ince bir hazre vazifesi gören bu çatlağa mürekkep dalarak, yazarken devamlı bir şekilde aşağıya akar.