SANAT ve SANATTA İLAHÎ GÜZELLİK

HÜSN-İ HAT

(Türk – İslam Süsleme Sanatlarından)

Ulusların duygu ve düşünce birliğini, ince zevkini ve kültürel birikimlerini ortaya koyan sanat; iç dünyamızı ses, renk, çizgi ve şekil ahengi içinde somutlaştıran ve kişilerde beğeni oluşturan yapıtlar veya hareketlerdir.

İslam sanatlarında dini gerekçelerle insan yada hayvan figürlerinin resmini yada heykelini yapmanın yasaklanmış olması, heykeltıraşlığın ve resmin gelişme imkanlarını ortadan kaldırmıştı. Bunun sonucu olarak da, plastik sanatlar mimaride ve hat sanatında kendini göstermiştir. 

'Hat, Arapça bir kelimedir. Sözlüklerde ince, uzun doğru yol, bir çok noktaların bir sıraya ve yan yana gelerek birleşmelerinden meydana gelen çizgi ve yazı gibi kelime anlamları şeklinde ifade edilmiştir.

Bu kelime özellikle İslam kültüründe Hüsn-i hat yani yazı, güzel yazı anlamlarında da kullanılmıştır. 

Modem dilde hat; basılmış eserlerin aksine, el yazısı ile istinsah edilen (çoğaltılan) kitaplar içinde kullanılmıştır. 

İslam sanatları içinde kendine özgü ve en önemli öğelerinden birisi olan hat sanatı; hiç şüphe yok ki yazı temeli üzerine kurulmuş bir resim sanatıdır. 

Yazı denilen benzersiz güzellikteki motiflerle, insan duygu ve düşüncelerinin bir sanat halinde aktarımıdır. 

Hüsn-i hat olarak adlandırılan hat sanatı, İslam kültürü kapsamında ( Arap yazısına bağlı olarak doğmuş ve gelişmiş güzel sanatlardan birisidir. 

İlk zamanlardaki Arap yazısının basit şekillerinden gelişerek sonraki yaratıcı çabalarla. onu güzelleştiren değerlerle zenginleştiren; bu konuda elverişli imkanlara sahip olan Arap harfleridir. 

Arap harflerinin değişik biçimsel güzelliklerine uygun yapısı ve Arap alfabesindeki birçok harfin kelimenin başında. ortasında ve sonunda farklı biçimlerde yazılabilme olanağı, yazının sanatsal bir özellik kazanmasına neden olmuştur. 

İslam kültür tarihi içinde önemli yer tutan ve asırlarca tüm İslam ülkelerinde ortak olarak değişmeyen iki sembol vardır. Bu sembollerden birisi Ezandır. Diğeri ise, hat sanatıdır. 

Bu her iki sembolü Arapların kullandığı gibi İslam'ın yayılması ile Türkler, İranlılar, Hintliler, Maleyler, çeşitli Afrika toplulukları ve Osmanlıların etkisi ile Balkanlardaki Müslüman unsurlarda kullanmışlardır. 

Tüm İslam sanatları içinde en önemli ve evrensel olanı hat sanatıdır. Hat sanatının önemi; doğrudan doğruya İslam dininin kutsal kitabı, en son ve en yetkin olarak söylenmiş Tanrı sözü olarak kabul edilen Kur' an-ı Kerimden gelmektedir.  

İslamiyet'in Arabistan Yarımadasından, Suriye, Mısır, Irak, İran, Kuzey Afrika, İspanya, Hindistan ve Anadolu'ya yayılmasıyla birlikte Arap yazısı da bu ülkelere girmiş, dahası bu ülkelerde son derece gelişmiş ve sanatsal anlatım yoluna dönüşmüştür. 

Hat Sanatı; özellikle Türklerde ulaştığı yüksek sanat seviyesine hiçbir dönemde Araplarda ulaşamamıştır. Aralarda süs unsuru olarak kullanıldığından başka motifler tarafından boğulmuş, yazı karakterini kaybetmiştir. 

Hat Sanatı diğer sanat dallarının aksine hayatın içinde yer almıştır. Bu sanatın önem kazanmasında şüphesiz en büyük etken; Kur' an'ın en iyi şekilde yazılarak çoğaltılmasında ve hiçbir değişikliğe uğratılmadan nesiller boyunca aktarılmasında hat sanatının önemli yer tutmasıdır.