SANAT ve SANATTA İLAHÎ GÜZELLİK

Anadolu cami geleneğinin önemli bir yönü de ahşap direkli camilerdir. Bunların en güzel örnekleri arasında Selçuklu döneminde yapılan Konya'da Sahip Ata Camisi (1258), Afyon Ulu Camisi (1272), Sivrihisar Ulu Camisi (1244), Ankara'da Arslanhane (Ahi Şerafeddin) Camisi (1290), Beyşehir'de Eşrefoğlu Camisi (1298) sayılabilir. Kastamonu'nun Kasaba köyünde Candaroğulları döneminde yapılan Mahmut Bey Camisi (1366). Selçuklulardan sonra da devam ettirilen ağaç direkli cami geleneğinin ölçüleri itibariyle mütevazı fakat görkemli nakışlarıyla çok değerli bir örneğini teşkil etmektedir (İslam ansiklopedisi, Mescid maddesi). İlk medreseler İran'da, muhtemelen 11'inci yüzyılın başlarında Selçuklular tarafından inşa edilmiştir. 12'nci yüzyılda, Anadolu'daki medreseler çok işlevli bir yapı türü haline gelmiş, tıp okulu, akıl hastanesi, imaret gibi işlevler yüklenen medreselerin bünyesine, bazı örneklerde türbe de eklenmiştir. 16. yüzyılda, Osmanlı döneminde, daha önce genellikle bir medrese ile bir camiden oluşan külliyeler, sultanların himaye ve katkılarıyla geniş külliyeler şekline dönüşmüş ve yaygınlaşmıştır. Öğrenci hücrelerinin sayısındaki artış, Osmanlı medreselerinin belirgin özelliklerinden biridir. İslam kaynaklarında türbe yapıları çeşitli adlarla anılmıştır. İslam dünyasına Türkler ile birlikte giren türbe kavramı, yapının bir mezar anıtı olduğunu gösterir. Türklerden önce. ne Araplarda ne de İranlılarda türbe inşa etmek geleneği yoktur. Selçuklu mimarisinde. eski Türk kurganlarının taştan yapılmış bir çeşidi olan piramit çatılı türbelere kümbet adı verilir. Anıt mezarlarının işlevleri, yalnızca gömü ve anmayla sınırlı değildir. Bu yapıların halk inanışında önemli yerleri vardır. Yerel evliyaların mezarları olarak saygı görür ve ziyaret edilirler. Bir anıt mezar çoğunlukla ayetlerle bezenmiştir ve bir ibadet yeri olduğunu gösteren bir mihrabı vardır. Bazı durumlarda anıt mezar, büyük bir külliye içinde yer alır. Ortaçağda çeşitli türbe tipleri görülmekle birlikte en yaygın olanı üstü külah gibi piramidal çatılı bir kubbe ile örtülü kübik gövdeli türbelerdir.