ESKİMİŞ VE ESKİMEYE BAŞLAMIŞ MESLEKLER

İnce zenaatlarde patent hakkı da loncaların önem verdiği bir husustu. Öyle ki bazı ustaların imal ettiği eşyaya özel fiyat verilir ve başkalarınca taklit edilmesi ceza sebebi olurdu. Örneğin 1640 tarihli narh defterinde İstanbul'da divit imal eden Kumkumcuzade İbrahim ve Üstad Mehmed'in, bakırcı Üstad İsa'nın, mühürcü Müezzin Mehmed Çelebi, Abbadi Abdullah ve Üstad Mahmud'un, saatçi Kasbar, Petro, Bünyamin, Adem ve Kiryo ustaların işleri için özel fiyatlar tespit edilmişti. Lonca mensupları da lonca yöneticilerini denetler, uygunsuz davrananların cezalandırılmasını talep edebilirdi. Şeriye sicillerinde görevini kötüye kullanan, esnaf arasında ayrım yapan, gelen ham maddeyi bir grup esnafa peşkeş çeken kethüdalarla ilgili hayli kayıt vardır. Alt kademedeki görevlilerin yolsuz davranışları ise kethüda tarafından cezalandırılırdı. Loncalar arası denetim de özellikle uğraş alanları birbirine yakın loncalar bakımından önem taşıyordu. İmalat ve satış gibi birbirini tamamlayan alanlarda faaliyet gösteren loncalar aralarında anlaşmalar yaparak birbirlerini desteklerlerdi. Bunu uyulmaması durumunda şikayette bulunulabilir, anlaşmanın bozulması yoluna gidilebilirdi. Belirli esnafa tanınmış satış hakkının başka bir esnaf tarafından kullanılması da şikayet konusuydu. Örneğin yaş meyve ve sebze yalnızca manav dükkanlarında satılması gerekirken, 1722'deki bir başvuruda bakkal, helvacı, kadayıfçı gibi esnafın dükkanları önüne tezgah açarak sebze ve meyve sattıkları, bunun önlenmesi istenmiştir. DEVLET DENETİMİ Narh ve İhtisab Narh bir mal ya da hizmet için devlet tarafından kararlaştırılan en yüksek fiyattır. İhtisab ise narha uyulup uyulmadığının, malların kalitesinin, ölçü ve tartıların gene devlet eliyle denetlenmesidir. Osmanlılardan önceki İslam toplumlarında narhın yararı ve hukukiliği hayli tartışılmıştır. Genel eğilim İslam hukukunda alım-satımın iki tarafın rızasına dayalı olduğu, buna dışarıdan müdahalenin hukuka aykırı olacağı yolundadır. Bazı hukukçular ise narha olağanüstü durumlarda geçici sürelerle izin verilebileceği görüşündedirler. Bunun yanında malların belirlenen kalitede üretiminin, ölçü ve tartı aletlerinin doğruluğunun, alış-verişte düşük ayarlı paranın kullanılmasını önlemenin yolu olarak ihtisab eskiden beri İslam toplumlarında geniş uygulama alanı bulunmuştur.