ESKİMİŞ VE ESKİMEYE BAŞLAMIŞ MESLEKLER

Anadolu Türklüğü, XIII. yüzyılda Moğol akın ve yağmalarıyla, iç kavga ve çekişmelerle, siyasî otorite zayıflığıyla, kıtlık ve kuraklıkla mücadele etmiştir. Eğitim öğretimin tam olarak devlet görevi olarak düşünülmediği, hatta iç ve dış güvenliğin sağlanması dışında ne yol, ne tasıma ne de haberleşme aracı sağlanmasının devlet görevi sayılmadığı bir dönemde bütün bunların temini ve halkın eğitimi büyük çoğunlukla özel kuruluşlara düşmüştür. Anadolu'da Türklüğün ve Müslümanlığın yeniden örgütlenmesi amacını taşıyan bu kuruluşlardan biri de Ahi Evren'in kurup geliştirdiği Ahi teşkilatıdır. Ahilik, kökeni Türkistan'a kadar uzanan, İslâm dünyasındaki benzeri olarak görülen fütüvvetten ayrılan, Anadolu Türklerinin onu bu bölgede geliştirip biçimlendirdikleri Türklere özgü bir kuruluştur. Ahilik, XII. yy başlarından, XVIII. yy başlarında "gedik” haline dönüşene kadar, Anadolu'daki esnaf, sanatlar ve meslek sahiplerine verilen addır. "Ahi” kelimesinin Arapça "Kardeş” anlamına gelen "eb” kelimesinden kaynaklandığını benimseyen görüşler yanında, Türkçe "akı” veya "ahı” kelimelerinden kaynaklandığını savunan farklı yaklaşımlar da bulunmaktadır. Ahi kelimesi görünüşte, Arapça kardeş anlamına gelen "ahi” kelimesinin mütekellim "ya”sı ile kullanılışından ibarettir. Anadolu'da bu kelime Farsça çoğul eki ile çoğaltılarak "Ahiyan (Ahiler)” şeklinde de kullanılmıştır. Ahilik üzerinde yapılan araştırmalar neticesinde "Ahi” kelimesinin "Divan-u Lügati't-Türk” ve "Kutadgu Bilig” gibi eski Türkçe metinlerde geçen cömert, eli açık, âlicenap gibi anlamlara gelen "Ahi” kelimesinden gelmiş olabileceği görüş ü ortaya atılmıştır. Nitekim Divan-u Lügati't Türk'ün birçok yerinde "Ahi” sözcüğü geçmekte ve eli açıklık, cömertlik, yiğitlik, koçaklık anlamında kullanılmaktadır. Meselâ "Ol meni alaladı” yani o beni eli açık buldu. Bu konuda Neşet Çağatay kişisel görüşü olarak; sözcüğün kökeninin Orta Asya'dan geldiğini, Türkçe "akı” kelimesinden kaynaklandığını fakat Anadolu'da özellikle bütün Türk kurumu terimlerinin Arapçalaştırılması gayretlerinin arttığı bir çağda Türkçe "akı” kelimesinin Arapça "ahi” sözcüğüne çevrildiğini belirtmektedir. Yazar ayrıca Ahilik kavramının Türkçe "akı” kelimesinden kaynaklanmasının sadece telaffuz benzerliğine değil; bu sözün taşıdığı mertlik, alplik, yiğitlik niteliklerinin Ahilik sisteminin sanat, ticaret kurum ve kurullarında çok yaygın olarak bulunmasına da dayandığını ileri sürmektedir.